Chronotyp to naturalna skłonność organizmu do zasypiania o określonej porze lub to, co większość ludzi rozumie jako bycie rannym ptaszkiem w porównaniu z sową. Oprócz regulowania czasu snu i czuwania, chronotyp ma wpływ na apetyt, aktywność fizyczną i temperaturę ciała. Jest odpowiedzialny za to, że w pewnych okresach dnia czujemy się bardziej czujni, a w innych – senni.
Skąd się bierze chronotyp?
Pojawiające się dowody wskazują, że chronotyp ma prawdopodobnie silne podłoże genetyczne. Niektórzy badacze postulują, że zmienność chronotypu mogła być techniką przetrwania, która wyewoluowała u łowców-zbieraczy. Teoria głosi, że gdy ludzie spali zmianę, w zbiorowości zawsze znalazł się ktoś, kto czuwał.
Testowanie za pomocą kwestionariuszy
Naukowcy opracowali różne kwestionariusze do określania chronotypów. Dwa z nich, Morning-Eveningness Questionnaire (MEQ) i Munich ChronoType Questionnaire (MCTQ), pomagają sklasyfikować ludzi na podstawie preferencji czasowych. Większość osób mieści się w pewnym spektrum między rannymi ptaszkami a sowami.
Zrozumienie Chronotypów według Michaela Breusa
Michael Breus, znany również jako “Doktor Sen”, to ceniony psycholog kliniczny specjalizujący się w dziedzinie snu i jego wpływu na zdrowie oraz codzienne funkcjonowanie. Jego podejście do snu także opiera się na chronotypach. Breus wyróżnia cztery główne rodzaje chronotypów:
- Lwy (typ poranny): Osoby o tym chronotypie wstają wcześnie rano, osiągając największą aktywność przed południem. Ich senność pojawia się wcześnie wieczorem, co sprzyja wczesnemu zasypianiu. To może powodować problemy z przestrzeganiem harmonogramu społecznego. Cechy osobowości związane z tym chronotypem obejmują sumienność i ugodowość.
- Niedźwiedzie (typ pośredni): Ten typ chronotypu reprezentuje około 55% populacji. Niedźwiedzie przystosowują się do naturalnego przebiegu dnia i nocy. Dobrze radzą sobie z tradycyjnymi godzinami pracy, ale nie mają też problemu z prowadzeniem życia towarzyskiego wieczorami.
- Wilki (typ wieczorny): Osoby o chronotypie wieczornym wykazują największą aktywność w późniejszych godzinach dnia. Cechuje ich kreatywność, ale także tendencja do neurotyczności.
- Delfiny (typ nieprzewidywalny): Chronotyp delfina opiera się na zdolności delfinów do zachowania czujności podczas snu. Ludzie o chronotypie delfina często borykają się z nieregularnymi wzorcami snu.
Dostosowanie dnia do chronotypu
Breus podkreśla, że poznawanie swojego chronotypu jest kluczowe do zrozumienia, kiedy osiągamy największą efektywność i kiedy potrzebujemy snu. Dostosowanie harmonogramu dnia, aktywności fizycznej oraz godzin posiłków do naszego naturalnego rytmu biologicznego, może pomóc w poprawie jakości snu i ogólnego samopoczucia.
Choć chronotyp może się zmieniać w zależności od czynników takich jak wiek czy genetyka. Co do zasady, większość dzieci ma wczesny chronotyp. W okresie dojrzewania chronotyp przesuwa się do tyłu, co prowadzi do mitu, że nastolatki są leniwe, ponieważ trudno im się obudzić do szkoły. Następnie chronotyp stopniowo przesuwa się coraz wcześniej po wejściu w dorosłość.
Gdy naturalny rytm snu danej osoby koliduje z wymaganiami jej planu dnia, sytuację tę określa się jako społeczny jetlag.
Dlaczego chronotyp jest ważny?
Wiele badań wykazało związek między chronotypem a osobowością. Osoby poranne mają tendencję do osiągania lepszych wyników w szkole, podczas gdy osoby wieczorne mogą mieć większe predyspozycje do kreatywnego myślenia. Trudno powiedzieć, czy cechy te są wrodzone, czy też wynikają z czynników drugorzędnych, takich jak fakt, że szkoła zwykle zaczyna się wcześnie w ciągu dnia, a wiele kreatywnych zawodów wymaga od ludzi aktywności w godzinach wieczornych.
Wieczorne osoby mają tendencję do bardziej elastycznych harmonogramów snu, są mniej aktywne fizycznie i śpią mniej w dni powszednie, zwiększając ryzyko bezdechu sennego, otyłości, cukrzycy typu 2, zaburzeń psychicznych i zespołu metabolicznego. Wieczorność jest również powiązana z impulsywnością, gniewem, depresją i lękiem, a także wieloma negatywnymi nawykami, w tym podejmowaniem ryzyka, pomijaniem śniadania i jedzeniem więcej wieczorem oraz korzystaniem z większej ilości mediów elektronicznych.
Dla osób, które są zmuszone do zachowywania harmonogramu niezgodnego z ich naturalnym chronotypem, istnieje kilka strategii, które mogą pomóc w regulowaniu rytmu dobowego w celu zminimalizowania bezsenności oraz skutków społecznego jetlagu. Suplementy melatoniny, terapia światłem oraz skupienie na zdrowych nawykach snu mogą przyczynić się do dostosowania rytmu organizmu. Warto jednak podkreślić, że większość osób nie jest w stanie trwale zmienić swojego uwarunkowanego genetycznie chronotypu.
Pod tym linkiem odnajdziesz kwestionariusz chronotypów według Michaela Breusa.
Słodkich snów.
Przeczytaj: